Bir hayvanın başka bir insanı ya da hayvanı ısırarak virüsü bulaştırması sonucu ortaya çıkan hastalık kuduz olarak adlandırılmaktadır. Bulaşıcı bir virüs olan kuduz; hayvanların ve insanların direkt olarak sinir sistemini etkiler. Virüs bulaştıktan sonraki kuluçka sürecinde merkezi sinir sistemini etkisi altına alarak beyne ilerler ve semptomlar ortaya çıkar.

Virüs 10 gün-1 yıl arasında kuluçka süreci geçirir. Vücuda yayılan enfeksiyon omurilik ve beyine ulaşarak ölümle sonuçlanabilen ensefalopatiye neden olur. Bu hastalık, beynin yapısının ve çalışma biçimin değişmesine neden olmaktadır. Semptomlar ortaya çıktığı andan itibaren erken müdahale edilmesi zorunludur.

Hayvanların salyasından insanlara yayılan kuduz virüsü en çok; inek, at, eşek, köpek, kedi, kurt, kirpi, çakal, ayı, yarasa, kokarca ve köstebek gibi hayvanlardan bulaşmaktadır. Yabani hayvanlardan bulaşabildiği gibi evcil hayvanlardan da bulaşabilir. Kuduza yakalanma riski yaşayan tüm bireylerin kuduz aşısı yaptırarak önlem alması hayati öneme sahiptir.

Kuduz Neden Olur?

Kuduza neden olan faktör, kuduz virüsüdür. Bu virüs enfekte olan canlıların tükürüğü ile yayılır. Yavrusunu emziren yani memeli olan tüm hayvanlar diğer canlı türlerine kuduz virüsünü bulaştırabilir. Enfekte olan canlılar diğer türleri ısırarak hastalığı yayabilir. Kuduz hayvanın etinin ya da sütünün çiğ olarak tüketilmesi halinde kuduz oluşabilir.

Bazı nadir durumlarda açık bir yara ya da dokuya temas edilmesi halinde de bulaşabilir. Virüsün enfekte olduğu canlının herhangi bir bireyin cildindeki açık yarayı yalaması halinde hastalık taşınabilir. Oldukça nadir bir durum olan organ ya da doku naklinde de virüs bulaşabilir. Bazı faktörler kuduza yakalanma riskini artırmaktadır. Bunlar:

• Kuduz hastalığının daha fazla görüldüğü Güneydoğu Asya ve Afrika ülkelerine seyahat gerçekleştirmek ya da orada yaşamak
• Virüs taşıma riski olan hayvanların yaşadığı bölgelerde bulunmak
• Laboratuvar ortamında virüs ile ilgili çalışmalar yapmak
• Türü bilinmeyen hayvanlar ile yakın fiziki temas kurmak

Kuduz Hastalığı, Yayılımı Nasıl Engellenebilir?

Kuduz hastalığına yakalanma riskinin azaltılabilmesi için bireyler öncelikli olarak kuduz hayvanlar ile temas eden evcil canlılara aşı yaptırmalıdır. Köpek ve kedi gibi evcil hayvanlara aşı uygulanabilir. Aşının ne sıklıkla tekrar edileceğinin belirlenmesi için veteriner hekime danışılmalıdır. Kuduzun engellenebilmesi için şu hususlara dikkat edilmelidir:

• Kedi ve köpek gibi evcil hayvanlar açık havaya çıkarıldıkları zaman süresinde gözetim altında tutulmalıdır. Yabani ve vahşi hayvanlar ile temas kurmalarına engel olunmalıdır.
• Hamster ve tavşan gibi küçük evcil hayvanlar kafeslerinde tutulmalı, yabani ve avcu türlerden korunmalıdır. Bu canlılara aşı yapılamadığı için koruma önemlidir.
• Belediye yetkilileri sokak hayvanları ile ilgili düzenlemeler yaparak belirli aralıklarla kuduz aşısı uygulamalıdır.
• Vahşi hayvanların yaşam alanında bulunulması halinde uzak durulmalıdır. Vahşi hayvanlar tabiatları gereği insanlara dostane davranış göstermezler, sakin ve korkmayan vahşi hayvanlara yaklaşılmamalıdır.
• Yarasaların yaşam alanlarına yakın bir evde yaşanması halinde ev içine girebilecekleri tüm açıklıklar kapatılmalıdır. Bununla ilgili detaylı bilgi belediye yetkililerinden edinilebilir.
• Kuduz vakalarının yüksek olduğu ülkelere seyahat edilmesi ve uzun süre kalınması durumunda kuduz aşısı yaptırmakla ilgili hekime danışılmalıdır. 
• Tıbbi tedaviye ulaşabilmenin zor olduğu, kuduz hastalığı riski bulunan bölgelere gidilmeden önce kuduz aşısı yaptırılabilir. Detaylı bilgi için hekime danışılmalıdır.

Kuduz Nereden Bulaşır?

Kuduz virüsüne sahip olan bir hayvanın ısırması kuduzun en sık bulaşma şeklidir. Kuduz virüsü hayvanın salyasında bulunduğundan açık bir dokudan, yaradan ya da ısırılarak kolaylıkla vücuda girer. 

Kuduza yakalanma ısırılma haricinde de görülebilir, fakat nadir rastlanan bir durumdur. Virüsün enfekte olduğu hayvanın kişinin açık yarasını, gözünü ağzını ya da burnunu yalaması ile de bulaşabilir. En çok risk taşıyan hayvanlar şunlardır:

• Kokarcalar
• Vahşi köpekler
• Yarasalar
• Tilkiler
• Rakunlar
• Dağ sıçanları

Sığır, inek, köpek ve kedi gibi evcil hayvanların kuduz riskine karşı aşılanması önemlidir, diğer hayvanlar tarafından ısırılması halinde virüs enfekte olabilir. Vahşi canlı yaşamının yüksek olduğu ülkelerde popülasyonun aşı içeren yemler ile beslenmesi kuduz yayılma riskini azaltmada önemli bir adım olmuştur.

Kuduz Belirtileri Nelerdir?

Kuduz virüsünün vücuda bulaştığında merkezi sinir sistemini etkileyerek beyne doğru ilerler, bu süreçte birçok belirti gözlemlenebilir. Bulaştıktan sonraki 1-3 ay içerisinde ilk semptomları ortaya çıkar. Belirtileri viral enfeksiyonlar ile benzerlik gösterir. Spesifik etkiler gözlemlenmez. Belirtiler grip ile benzerlik gösterse de fiziksel ve nörolojik açıdan şu şekildedir:

• Genel hastalık hali, uykusuzluk, depresyon
• Göz bebeklerinde genişleme, büyüme ve ışığa duyarlılığın artması
• Yüksek ateş, baş ağrısı, kusma ve mide bulantısı
• Isırılan yerde karıncalanma hissi ya da ağrı
• Tükürük üretiminin aşırı seviyede olması
• Konfüzyon, halüsinasyon görme ya da bilinçte bulanıklık
• Yutma güçlüğü, sıvı tüketimine karşı gelişen korku hissi, boğaz ağrısı
• Hidrofobi (Su ile temas edememe, su görünce travma tetiklenmesi)
• Hiperaktivite ve yüksek seviyede heyecan

Herhangi bir hayvan tarafından ısırılma ya da açık doku ile temas edilmesi halinde hayvanın kuduz olma ihtimali göz önünde bulundurularak doktora başvurulmalıdır. Kişinin durumuna göre gerekli tıbbi yardım yapılmalı ve kuduz riski ya da tedavisi için muayene edilmelidir.

Birey ısırılıp ısırılmadığından emin değilse bu durumda hekime başvurması önemlidir. Örnek olarak; uyku sırasında bir fare ya da köstebek tarafından ısırılabilir ve farkında olmayabilir. Bu gibi durumlarda, ısırıldığını beyan edemeyecek olan küçük yaştaki bireylerde ve engellilerde ısırılmış olunduğu kabul edilmelidir.

Kuduz Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Kuduz tedavi edilmemesi halinde ciddi semptomlar gözlemlenebilir. Bunlar; 

• Tedavi edilmedikçe virüs vücuda yayılır ve hastalık ilerler, boğaz kasları etkilenerek yutma güçlüğü oluşur.
• Isırılan bölgede başlayıp vücut geneline yayılan spazm ve ağrı gibi etkiler görülür.
• Virüsün ileri derece enfekte olması ile hasta komaya girebilir, ölümle sonuçlanabilir.
• Solunum yetmezliği güçlü bir seviyeye ulaştığında ölümle sonuçlanması muhtemeldir.
• Virüs vücutta yayılarak felç oluşumuna sebebiyet verebilir

Enfekte olan bir hayvanla kurulan ilk fiziksel temastan hemen sonra vakit kaybetmeden tedaviye başlanmalıdır. Belirtiler ileri seviyeye ulaşmadan tedavinin başlanması oldukça önemlidir. Aksi halde geç başlanan tedavi ölümcül sonuçları değiştirmede etkili değildir.

Yani özet olarak kuduz hastalığı gerekli acil ve kritik müdahaleler yapılmadığı takdirde ölümle sonuçlanan bir hastalıktır. Belirtileri gözlemleyen hastalar direkt hastaneye (acile) başvurmalı, aksi takdir kuduz hastalığına yakalanan kimsenin iyileşme şansı bulunmayacaktır, virüs kan dolaşımında hızlıca yayılım göstermektedir.

Teşhis ve Tanı Nasıl Konulur?

Kuduz tanısının net olarak konulabilmesi için fiziksel temasta bulunulan ya da ısıran hayvana test yapılır. Isıran hayvana kuduz tanısının konulabilmesi için hayvan üzerinde birtakım testler yapılır. Test yapılabilmesi için hayvanın herhangi bir zarar görmemesi önemlidir.  Çünkü kuduz bir hayvana temastan sonra hemen semptomlar gözlenmez.

Bireye kuduz virüsünün bulaşıp bulaşmadığının saptanabilmesi için özel bir teste ihtiyaç duyulmaz. Tansiyon, kalp atış hızı, ateş ve sonumun hızı gibi hayati bulgular değerlendirmeye alınır. Doktor tarafından öncesinde tetanoz ve kuduz aşısının yapılıp yapılmadığına ilişkin inceleme yapılır. Virüsün yayılmasının engellenmesi için zorunlu olarak kuduz aşısı yapılır.

Kuduz teşhisinin hemen konulabilmesi mümkün değildir. Menenjit gibi diğer hastalıklarla benzer semptomlar göstermektedir. Merkezi sinir sistemine bağlı olarak gelişen bir hastalık ya da kuduzdan şüpheleniliyorsa hasta gözetim altında tutulması adına hastaneye yatırılabilir. Röntgen ve omurilik sıvısının incelenebilmesi için kan testleri yapılabilir. 

Kuduz Nasıl Tedavi Edilir?

Kuduz virüsünün vücutta enfekte olması halinde etkili bir tedavi yöntemi olmasa da bir dizi kuduz aşısı uygulanır. Aşı hem tedavide hem de önlem amaçlı kullanılmaktadır. Günümüze kadar kuduz virüsü bulaşan bireylerin çok azı kurtulmuştur. Genellikle virüsün vücudu ele geçirmesi ve hastalığın ilerlemesi ile ölümle sonuçlanır.

Tedavi için bir hayvanın ısırmasına maruz kalmak ya da şüpheli temas halinde hayvanın kuduz olduğu var sayılarak kuduz aşısı ve yapılmadı ise tetanoz aşısı uygulanır. Tedaviye hemen başlanılabilmesi için birkaç faktör gözden geçirilir. Bunlar; hayvanın türü, ısırılma koşulları, hayvanın aşı hikayesi, sağlık yetkililerin önerileridir.

Kuduz aşılarının yan etkisi günümüzde neredeyse yok denecek düzeydedir. Aşı tüm süreçte tek koldan yapılır. İlk günden sonra; 3, 7, 14, 28 ve 90. günlerde uygulanır. Bu program kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Kişinin sağlık hikayesinde kuduz yaşamış olması, önceden önlem amaçlı aşı yapılması belirleyici faktörlerdir. 

Kuduz olduğu bilinen riskli hayvanlarla temas varsa kuduz antiserumu uygulanır. Aşı içeriğinde virüsün enfekte olmasını engelleyen maddeler bulunur. Enjeksiyon yapılırken bir kısmı ısırılan bölgenin yakın noktasına en kısa sürede enjekte edilir. Böylelikle virüs yayılmadan temizlenebilir.

Kuduz aşısı güvenilir midir?

Kuduz aşısının kişiye ciddi bir zarar verme riski çok az olduğu için güvenilirdir. Yan etkileri tipiktir. Hafif etkiler; enjeksiyon yapılan bölgede ağrı, kaşıntı, şişme ve kızarıklıktır. Bunun yanında; karın ağrısı, baş dönmesi, baş ağrısı, mide ve kas ağrıları hafif semptomlar olarak görülebilir.

Aşının orta ya da şiddetli düzeyde yan etki yapması; ateş, eklemlerde ağrı ve kurdeşen görülebilir. Daha şiddetli yan etkiler ise; hızlı kalp atışı, ses kısıklığı, nefes almada güçlük, kurdeşen, güçsüzlüktür. Aşıdan sonra hastanede 30 dakika bekleyerek herhangi bir reaksiyon gelişmesi ihtimaline karşı önlem alınabilir. 

Bir Hayvanın Isırması Halinde Yapılması Gerekenler Nelerdir?

Herhangi bir hayvan tarafından ısırılması halinde bireyler önlem amaçlı hekime başvurmalı ve önlem almalıdır. Bu duruma maruz kalınması halinde şu adımlar izlenmelidir:

• Isırıldıktan hemen sonra yara olan bölge bol su ve sabun ile yıkanmalıdır. Virüsün yayılmaması için önlem olabilir.
• Bölgeyi temiz bir bez ile sararak gecikmeden acil servise gidin.
• Hekime ısıran hayvanın vahşi ya da evcil olup olmadığı, türü, hayvanın genel davranışları gibi konularla ilgili detaylı olarak bilgi verin.
• Hayvanı tanıyorsanız sahibinden tüm bilgileri alın ve hekime bildirin. Tanımıyorsanız yerel birimlere bildirerek kontrol edilmesini sağlayın.
• Hayvanın kuduz olup olmadığının belirlenebilmesi için türüne göre gözetim altında tutulmaları gerekmektedir. Bu sürede hayvanın davranışları ve yapılan testler ile kuduz olup olmadığı belirlenir. 
• Isıran hayvan hakkında bilgi yoksa kuduz olduğu var sayılarak gereken tedavi planı oluşturulur.

Ayrıca sokak kedisi gibi hayvanların herhangi bir yerinizi çizmesi ve kanatması durumunda da kuduz hastalığı olabilme riskini düşünerek ilgili doktora görünmeniz, gerekli müdahalenin yapılması ve önlemlerin alınması kritik olabilecektir. Yani kuduz hastalığı hayvanlar tarafından ısırılmadan da bulaşabilen bir virüs olduğunu unutmayın!